Matrioszki - znajdziecie je na wszystkich straganach z pamiątkami w Rosji i na pewno chociaż jedno przywieziecie do domu jako pamiątkę z podróży. Skąd się wzięły i jaka jest ich historia?

Wszyscy dobrze znamy drewnianą laleczkę, we wnętrzu której znajdują się jej pomniejszone wersje. Otwieramy jedną, drugą, trzecią, a na samym końcu - malusieńka „kopia” tej pierwszej. To niewątpliwie jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli Rosji, który znajdziecie dzisiaj niemal w każdym sklepie z pamiątkami, nawet w miejscach zupełnie z Rosją nie związanych. W jaki sposób powstała i opanowała cały świat ta kolorowa drewniana zabawka?

Pod koniec XIX wieku, w okresie żywego rozwoju ekonomicznego i kulturowego, na fali ogromnej fascynacji sztuką ludową, narodził się tzw. styl neorosyjski. Początkowo rozwinął się w architekturze, a następnie przeniknął we wszystkie sfery sztuki i życia codziennego. Artyści skupiali się przede wszystkim na sztuce użytkowej – tworzyli wnętrza, meble, ubrania. Popularnością cieszyły się motywy tradycyjnej rzeźby w drewnie, koronka, haft. Uwadze ówczesnych twórców nie umknęła również kwestia projektowania… zabawek!

Specjalnie z myślą o nich w Moskwie i  Petersburgu powstały pracownie plastyczne ukierunkowane na tworzenie zabawek w stylu ludowym. Pierwsze matrioszki powstały w 1890 r., w jednej z takich właśnie pracowni, założonej przez kupca i mecenasa sztuki Sawwę Momontowa. Historia głosi, że pewnego razu żona kupca przywiozła z podróży japońskie lalki. Jedna z nich przedstawiała mędrca Fukuramę. Można było ją otworzyć, a w środku znajdowało się sześć kolejnych figurek. Podobno właśnie ta japońska lalka posłużyła jako inspiracja do stworzenia matrioszek.

Projekt pierwszej rosyjskiej matrioszki stworzył Siergiej Maliutin, a wyciął w drewnie snycerz Wasyl Zwiozdoczkin. Składa się ona z 8 postaci, przedstawiających mamę z córkami. Co ciekawe, w tej wersji każda z figurek wygląda inaczej. Zabawka została zachowana do dnia dzisiejszego, można ją oglądać w Muzeum zabawek w Moskwie.

A skąd ta nazwa? Nie została wybrana przypadkowo. Matrioszka jest zdrobnieniem od imienia Matriena, które posiada w praindoeuropejski rdzeń "mater" - matka.  W tamtym okresie imię to wywoływało bardzo silne skojarzenia z wielodzietną kobietą o mocno obfitych kształtach. Tak więc pierwsza lalka Sergieja Maliutina stała się wcieleniem ludowego symbolu szczęśliwego macierzyństwa, obfitości, oraz kultury rosyjskiej.

W 1900 roku matrioszka została zaprezentowana na paryskiej wystawie światowej L'Exposition universelle de 1900 i od tego momentu zaczęła zyskiwać popularność na całym globie. Dziś możecie oglądać matrioszki w niezliczonych odsłonach.  Mogą być bardzo małe, mogą być ogromne. Jedne - pokolorowane niedbale, do kupienia w sklepach z pamiątkami w Bieszczadach czy Zakopanem, inne - przedstawiające twarze polityków radzieckich, amerykańskich; jeszcze inne -  prawdziwe, ręcznie malowane dzieła sztuki.

Agnieszka Szarek