Ikonostas to najważniejszy element wystroju prawosławnych cerkwi. Pomaga wiernym przenieść się w duchowy, niebiański wymiar.

Po wejściu do najwspanialszych cerkwi naszym oczom ukazuje się wnętrze przepięknej świątyni. Błyszczą złote zdobienia skąpane w blasku świec, zewsząd zerkają na nas oczy świętych spoglądające z misternie napisanych ikon (bo ikony się pisze, nie maluje), przepełnia uroczysta, uduchowiona atmosfera. Wszystkie elementy mają swój cel i znaczenie.

Prezbiterium z ołtarzem, nad którym dokonuje się wielka tajemnica przemiany ciała i krwi Jezusa Chrystusa w chleb i wino, symbolizuje Królestwo Niebieskie. Pozostała część kościoła odnosi się do naszego ziemskiego, doczesnego świata. 

W prawosławnej cerkwi strefy te oddziela od siebie ikonostas – czyli wysoka ściana z ikon. Jej zadaniem jest pomoc w skupieniu uwagi wierzących na ewangelii, nakierowanie myśli na to, co wieczne, niebiańskie.

Wygląd ikonostasu zmieniał się na przestrzeni lat i początkowo nie zakrywał całego ołtarza. Była to swojego rodzaju balustrada, którą z czasem zaczęto przyozdabiać ikonami.  Rosyjski ikonostas składa się najczęściej z pięciu rzędów. Ze względu na rozmiar, może się na nim znajdować więcej lub mniej ikon. Jest jednak pewien kanoniczny układ, który należy zachować oraz ikony, które koniecznie muszą się w nim znaleźć.

W centrum najwyższego rzędu zawsze zobaczymy przedstawienie Świętej Trójcy. Dookoła niej widać postaci patriarchów ze Starego Testamentu, zaczynając od Adama, na Mojżeszu kończąc. Następny rząd – proroków i ojców kościoła – prezentuje proroków, którzy przepowiedzieli narodzenie Jezusa Chrystusa. Pośrodku stoi Maryja z podniesionymi w górę do modlitwy rękoma i dzieciątkiem Jezus na piersi.

Trzeci rząd to grupa Deisis - symboliczna scena, w której centrum znajduje się Jezus Chrystus na tronie, a po jego bokach Maryja oraz Jan Chrzciciel proszący o łaskę dla grzeszników. Często można tam ujrzeć również aniołowie Michała i Gabriela. 

Czwarty rząd nazwany świątecznym przedstawia wydarzenia Nowego Testamentu. Są to najważniejsze święta ustawione w kolejności ich występowania w roku liturgicznym. Pomiędzy nimi najczęściej znajduje się ostatnia wieczerza.

Najniższy rząd składa się z ikon “miejscowych”, które są inne w każdej z cerkwi. Na środku znajdują się tzw. Carskie Wrota. Na ich skrzydłach zobaczymy ikony czterech ewangelistów, a w górnej części, obowiązkowo, scena zwiastowania. Przez wrota podczas nabożeństwa kapłan przenosi ciało i krew Chrystusa, a w innych momentach liturgii pozostają one zamknięte.

Cerkwie bywają bardzo różne. Jedne skromne, mniejsze, drewniane, inne ogromne, wręcz przytłaczają przepychem i ilością ozdób, już z daleka zapraszają blaskiem pozłacanych kopuł. W czasie podróży na Wschód na pewno warto je odwiedzić w celach kulturoznawczych jak i dla wrażeń estetycznych.

Agnieszka Szarek