Niezwykle istotnym elementem ekosystemu Bajkału i jednocześnie jego wielką osobliwością jest jedyny bajkalski ssak, czyli należąca do rodziny tuleni nerpa (Pusa sibirica). Nie ma do tej pory w pełni wiarygodnej teorii dotyczącej jej pochodzenia. Jedna mówi, że dotarła ona do Bajkału z wód Morza Arktycznego Jenisejem i Angarą, ok. 0,5-2 mln lat temu, a inna objaśnia, że jest reliktowym gatunkiem, który zachował się z fauny dawnego Morza Sarmackiego, obejmującego tereny Azji Środkowej. Zaś według buriackich legend, bajkalski ssak pochodzi od dziewczyny, która uciekła do Bajkału...

Nerpy osiągają masę do 130-150 kg (choć średnio ważą 60 kg), a długość ich ciała dosięga 170-180 cm. Dożywają zwykle czterdziestu kilku lat. Żywią się przede wszystkim gołomiankami i babkami (byczkami), zjadając dziennie 3-5 kg ryb i odgrywając bardzo ważną rolę w ekosystemie jeziora. Polują zazwyczaj w dobrze oświetlonej warstwie wody na głębokości 25-30 m i co ok. 10 min wypływają na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza. Naturalnie najdłużej nurkują na 25-30 min, a w warunkach laboratoryjnych stwierdzono, że mogą wytrzymać pod wodą nawet 68 min. Co ciekawe, nerpy również śpią pod wodą – tak długo, na ile starcza im tlenu. Ssaki te pływają przeważnie z prędkością 10-15 km/h, a maksymalnie (w sytuacji zagrożenia) mogą osiągnąć do 20-25 km/h. Od gatunków morskich odróżniają się gęstszym uzębieniem, większymi gałkami ocznymi, przystosowanymi do ciemności oraz większą koncentracją hemoglobiny we krwi. 

Nerpy żyją pojedynczo, nie tworzą stad ani rodzin. Rozmnażają się w kwietniu – samce spotykają się w tym celu z kilkoma samicami. Ciąża trwa 11 miesięcy, a młode (chubiny) rodzą się pojedynczo. Ważą do 4 kg i mają długość do 50 cm. Przez pierwsze 2-2,5 miesiąca żywią się mlekiem matki, a później zaczynają samodzielnie łapać ryby. Świeżo po narodzinach ciało nerpy pokryte jest białym futrem (barwy ochronne), po 2-3 miesiącach kolor sierści zmienia się na srebrzystoszary, a starsze osobniki mają barwę szaro-brunatną.

W czasie, gdy Bajkał pokryty jest lodem, nerpy oddychają przez tzw. produchy, czyli otwory w lodzie, które wygrzebują od dołu pazurami przednich kończyn. Podstawowy otwór ma średnicę 40-50 cm, a dodatkowe są tak małe, że nerpa może wysunąć przez nie tylko nos. Młode rodzą się w legowiskach, które nerpy tworzą w śnieżnych jamach na powierzchni lodu. Choć bajkalskie tulenie nie mają naturalnych wrogów, jedną z podstawowych cech ich zachowania jest duża ostrożność – dlatego bardzo trudno je zobaczyć. Latem daje się zaobserwować nerpy na kamienistych legowiskach na Wyspach Uszkanii albo pod przylądkiem Choboj na Olchonie. Warto jednak wiedzieć, że zwykle są to osobniki chore, osłabione bądź ranne. Myśliwi i kłusownicy polują na nerpy w kwietniu, zastawiając na nie sieci w rejonach, gdzie mają one swoje schronienia pośród torosów. Szacuje się, że liczebność populacji jedynego bajkalskiego ssaka wynosi ok. 70-80 tys. Zgodnie z prawem co roku ustalany jest limit nerp do odstrzału, a liczby zwierząt zabitych nielegalnie nie sposób oszacować.

Czytaj więcej: